Dünya üzerindeki kuş türlerinin yaklaşık altıda biri mevsimsel göç eden türler. Hava durumu, yiyecek bulunabilirliğinin azalması gibi nedenlerle bir kuzeye, bir güneye göç edip duruyorlar. Kuşların büyük bir çoğunluğu ertesi yıl aynı yuvaya… evet aynı yuvaya dönüyorlar. Binlerce kilometre ötedeki güney yazlıklarına taşınıyor ve mevsim değişmeye başlayınca kuzey yazlıklarına geri dönüyorlar.

Göçte aşırılık rekoru kuzey sumrusuna ait; her sene kuzey kutbu ile güney kutbu arasında mekik dokuyor.

Kuşların göç ettiğini ya da en azından bir ara ortalardan kaybolduklarını, bir yerlere gittikleri ve sonra geri geldiklerini Homeros, Herodot, Aristoteles ve Hesiodos’un yazdıkları dolayısı ile 3000 yıldır biliyoruz. Aristoteles, eskiden bir yerlere gitmiş olabilecekleri gibi, kış uykusunda da olabileceklerini savunmuş hatta bir süre.

Kuşların göç nedenlerinin tam olarak anlaşılması 1797’de aynı zamanda çok büyük bir gravür sanatçısı olan Thomas Bewick’in*, İngiliz Kuşları Tarihi (A History of British Birds) kitabında bahsettiği hususların kabulü ile oluyor.

Bewick yaptığı deneysel çalışmaları ile, kırlangıçların (özel olarak kırlangıçların ele alınmasının nedeni o aralar insanların, kış geldiğinde kırlangıçların form değiştiriyor olduğuna inanıyor olmaları) uygun sıcaklık ve gıda temini koşulları sağlandığında kışın ortadan kaybolmadıklarını tespit ederek şu sonuca ulaşıyor:

Bu deneyler (…) ile açıkça gösterilen ve böylelikle artık herkes tarafından kabul edilen şudur ki, kırlangıçlar maddi olarak diğer kuşlardan farklı değiller (…) ve bu ülke onlara uygun ve doğal yiyeceklerini artık sağlayamadığında bizi terk ediyorlar.

Fakat kuşların kat ettiği mesafeler ve nerelere gittiklerinin gözle net görülerek herkesçe anlaşılır hale gelmesi 1822 yılına tekabül ediyor. Almanya'da bir köy olan Klütz’de bulunan ve boynunda yaklaşık 80 cm’lik bir ok taşıyan bir leylek ile bu kuşların yazı Orta Afrika’da geçirdikleri öğrenilmiş oldu. Yazı geçirmek için gittikleri Afrika'da maruz kaldıkları bu muamele çok üzücü. (Bu yolu bir kişi durmaksızın yürüyerek 53 günde, arabayla molasız 5 günde kat edebiliyor. Leylek bu yolu boynunda bir ok ile geçmiş.)



Bu leylek günümüzde Rostock Üniversitesi’nde doldurulmuş olarak sergilenmektedir. (Kapak Resmi)

Almanya’da bu şekilde oklanmış daha pek çok leylek keşfedilmiş olması nedeniyle bu kuşlara Ok Leylekleri deniyor.

Artık leyleklere ok atan kalmamıştır diye umuyorum ancak artık ok atmaktan beter yapıyor olabiliriz:

• Göçmen kuşlar camlara, yüksek binalara, yüksek gerilim hatlarına ve rüzgâr türbinlerine çarparak can veriyorlar,

• Göçmen kuşların enerjilerini toplamak için mola verdikleri ara duraklar bir bir yok oluyor.

• İklim değişikliği ve farklılaşan fırtınalar nedeniyle yönlerini karıştırıyorlar.

• Yıldızlara bakarak yönlerini bulan kuşlar şehir ışıkları ile yollarını kaybedebiliyorlar.

• Avcılık adı altında sebepsizce öldürülüyorlar. Avcılık diye zevk de, spor da olmaz!

Bir sonraki yazımızda görüşünceye değin vicdanlı ve esen kalın.

(*) İngiliz Gravür Sanatının Öncüsü Thomas Bewick’in Hayatı ve Chicago Sanat Enstitüsü’nde Sergilenen Eserleri (U.B. Ustabulut, F. Bayrak, Y.K. Konuk, 2021)