Kışın geldiğini anlamak için kaç farklı duyumuzu kullanabiliriz? İlk akla gelen tabi ki dokunma duyumuz. Kış öncelikle kendini bize, bizi üşüterek gösterir. Peki tat alma? Evet, kış sebzelerinin, meyvelerinin lezzetlerinin iyileşmesi ile de kışın geldiğini anlayabiliriz. Kışın geldiğini görebiliriz de. Dışarıda dallarında yaprak kalmamış ağaçları gördüğümüzde ya da yerleri karlar kapladığında kışın geldiğini biliriz. Duyarak biraz zorlanabiliriz ama erkenci okurlarımızın hemen bileceği gibi, güneşin yükselmeye henüz başladığı, sabahın o en erken saatinde çok sessiz olur kış. Diğer hiçbir mevsimde sabahlar bu kadar sessiz olmaz. Tüm canlılar bir şeylere hazırlanırlar diğer tüm mevsimlerde. O hazırlandıkları kıştır aslında. Ve koku... Kışın derinden gelen bir duman, is, sis kokar insan olan her yer. Kürkümüz olmadığından ısınmak için bir şeyler yakarız. Alevin ve alevlerin ısıttığı su, demir, hava ile ısınmaya çalışırız.

Isınmak için insanoğlu tarih boyunca farklı yakacaklar kullanagelmiştir. Çalı çırpıdan, kuru ağaçlara; kesilip güneşte kurutulan ağaçlardan, kömüre; kömürden petrol ve doğal gaza kadar, yandığında kalori veren her şeyi ısınmak ya da türlü türlü işlerimiz için kullanmışız. İlk kömür kullanımı milattan önce 1000 yılında Çin'de tespit edilmiş. Bakırı eritmek için gerekli enerjiyi kömürden sağlıyorlarmış. Kömür yani 3000 yıldır hayatımızda. [1] Biliyorsunuz geçtiğimiz günlerde resmen 8 milyar kişi olduk. Bir 30 yıl kadar sonra da 10-12 milyar olacağız. Kaynaklarımızı artan bir hızla tüketiyoruz. (*: Konuyu dağıtmamak adına bu konudaki bir kaç kelamımı sona ekledim.) Kaynakları bu kadar hızlı tüketiyorsak bazı alışkanlıklarımızı terk etmemiz gerekiyor. Bu alışkanlıklardan kastım mangal yakmak ya da piknik yapmak değil; bu faaliyet esas kullanımın çok küçük bir yüzdesi. Kömürü en çok elektrik üretmek için kullanıyoruz. Çelik ve diğer endüstrilerde kullanımı da enerji üretimine kıyasla oldukça az. Şu an yaşanmakta olan savaş da aslında bu durumu biraz körüklüyor. Çevreyi koruma bilinciyle azaltmaya başladığımız kömür kullanımı mecburiyetten yeniden artma eğilimine girdi.

Yıllara Göre Kömür (milyon ton) Kullanımı

Petrolün ise millattan önce 500 yıllarında Babil, Mısır ve Çin halkları tarafından kullanıldığını biliyoruz. Tekerleklerin yağlanmasından, okların ucuna sürüp yakmaya; yaraların üzerine sarmaktan, müshil olarak kullanılmaya; mumyalama işleminden teknelerin su geçirmez bir şekilde kaplanmasına kadar pek çok alanda kullanılmış. Doğal gaz da petrol gibi eski uygarlıklar tarafından kullanılan yakıtlardan olmuş. M.Ö. 500 yılında (2500 yıl önce) Çin'de, bambudan yaptıkları doğal gaz boruları ile tuzlu suyu damıtarak içme suyu elde ediyorlarmış. [2] MS 100 yıllarında Kerkük'te evleri ısıtmak için dolaylı da olsa doğal gaz kullanımına geçilmiş diyebiliriz zira o sıralarda ısınma amaçlı doğalgazdan üretilen neftyağı (İbranice'de, Arapça'da, Akad dilinde ve Farsça'da neft petrol anlamına geliyor.) kullanılıyormuş.

Bu fosil yakıtlar yüz milyonlarca ve hatta belki milyar yılda oluşuyorlar fakat biz bunları çok süratli bir şekilde tüketebiliyoruz. Dikkatli okuyucularımız fark edeceklerdir. Milyar yıl dedim. 3 milyar yıl kadar evvel okyanuslarda yaşayan mikroorganizmalar ile başlıyor fosil yakıtların oluşması. Milyar yıl öyle kolay tasavvur edilebilecek bir süre değil. Sadece okuyup geçildiğinde tam anlaşılamıyor. 1 milyar yıl önce Dünya'yı görebilseydiniz, gördüğünüzün Dünya olduğuna inanmazdınız.

Bu 1 milyar yıl içerisinde tektonik plakaların yer değiştirmesi ile bugün bildiğimiz hali ile kıtalar oluştu. Hala da depremler ile bu plakalar yer değiştirmeye devam ediyor.

Standart müfredatta tarih kitaplarında işlediğimiz süre 10.000 yıl kadar. Arkeologlarca tespit edilen, modern insan ürünü olarak ulaşabildiğimiz, en eski çanak çömlek, heykel, incik boncuklar 100.000 yıl kadar öncesine ait. Taşların sivriltilerek silah haline getirilmelerine dair örnekler ise 3 milyon yıl kadar öncesine uzanıyor. [3] Bizim Dünya üzerinde bıraktığımız izler ancak bu kadar geçmişe uzanıyor. Dinozorların sahneden çekildikleri zaman ise bundan tam 62 milyon yıl kadar önce.  Peki kömür, petrol ve doğal gaz? Kömürlerimizin çok büyük bir kısmı 300 milyon yıl öncesine ait... Çıkarttığımız petrolün çoğunluğu ise en az 350 milyon yıl öncesine kadar uzanıyor. Yani sanılanın aksine çıkarttığımız petrolün tümü dinozorların fosilleşmesi ile oluşmuş değil.  Tekrar yazalım... 350 milyon yıl... 350 tane 1 milyon... ya da 4.5 milyon insan ömrü kadar önce dünya üzerinde bulunan mikroskobik canlıların deniz diplerinde birikmesi, yığılması ve akabinde toprak altında kalması ile yüksek basınç ve sıcaklığa maruz kalması sonucunda oluşmuş. Bu kadar uzun sürede oluşmuş bu kadar emek verilmiş petrolü, üşendiğimizden arabayla markete gittiğimizde yakıveriyoruz. 350 milyon yıllık petrolü, otoban çıkışını kaçırdığımızda boşu boşuna kimyasal tepkimeye sokuyoruz.

Petrol ve Doğal Gaz Oluşumu (Görsel www.dogalgaz.com.tr'den alınmıştır.)

Gelelim tükenme öngörülerine... Bu hızda kullanırsak petrolün 2070 gibi biteceği öngörülüyor. [4] İlk göz ağrımız kömür, bizi en son terk eden olacak. Kömür ile 2170 gibi vedalaşacağız. Doğal gaz da bir süre daha bizimle birlikte. Ama onun da 2110 gibi bitmiş olacağı değerlendiriliyor.

Aşağıdaki haritada yıllık kişi başına düşen doğal gaz kullanımını GJ (gigajoule) cinsinden görebilirsiniz. (1 GJ'lük enerji 27 litre benzinden sağlanan enerji ile eşdeğer. [5])

Bu gösterimde soğuk ülkelerin yanında oldukça sıcak iklimlere sahip ülkelerin de bulunduğu görülüyor. Bunun iki sebebi var; birincisi bu ülkelerin ellerinde geniş doğal gaz rezervleri var [6], ikincisi doğal gazın tek kullanımı ısınma değil. Bu fosil yakıt zengini ülkeler doğal gazı enerji üretimi için kullanıyorlar.

Hasılı, fosil yakıtlar takribi 150 yıl içerisinde hayatımızdan çıkacak. Son yıllarda bundan sonrası için hazırlıklarımızı hızlandırdık. Daha çok rüzgar enerjisi, daha çok güneş enerjisi ve daha çok nükleer enerji üretmeye ihtiyacımız var. Bunlardan sonuncusu için şahsen ufak çekincelerim olmasına karşın çok olumluyum. Nükleer enerji olmadan artan / artacak enerji ihtiyacımızı çözemeyeceğimizi düşünüyorum. Fakat tesis güvenliğinin sağlanması ve bir çevre faciasına yol açmasının 100% engellenmesi konusunda çok dikkatli olunması gerekiyor.

Bir sonraki yazımıza kadar fosil yakıt harcarken torunlarınızın torunlarının hiç mangal yakamayacak olduğunu düşünün.

Kaynaklar:

[1]: https://infinity-renewables.com/162-2/

[2]: Development of Drilling Technics from Ancient Ages to Modern Times, 2007, B. Kopey (Bağlantı)

[3]: https://www.oldest.org/culture/artifacts/

[4]: https://www.worldometers.info/oil/

[5]: https://www.fortisbc.com/about-us/facilities-operations-and-energy-information/how-gas-is-measured

[6]: https://www.worldometers.info/gas/gas-reserves-by-country/

(*) Nüfusun sürekli artıyor olmasından bahsetmiştim: Bu sürekli böyle gitmeyecek. Nüfusun artışı için gereken kadar çocuk sahibi olmuyoruz artık. Bir süre sonra durum tersine dönecek. Durum tersine döndüğünde de işler biraz daha karışacak gibi duruyor. Farklı bir ekonomik model olması gerekli gibi. Çünkü bir süre sonra daha çok yaşlı ve az çalışan ve üreten nüfus olacak. Robotların bir an evvel gıdadan, giyime her türlü tüketim mallarının üretimini devralması gerekiyor. Bir süre sonra robotların alın yağı ile emeklilere bakıyor olmalıyız. Bizden sonraki birkaç neslin böyle bir sorunu olacak maalesef. Ama sonra azalan nüfus ile yeni bir dengeye ulaşılacak.

Halen robotların tüm üretim fonksiyonunu olduğu gibi devralması için yeterli teknolojik olgunlukta olmadığımızdan, yüksek genç nüfuslu ve sanayileşmekte olan ülkeler için ise parlak bir 30-40 yıl geliyor gibi. Eğer bu şans doğru değerlendirilebilirse, yani bir yandan 40 yıl sonraki tam robotize hayata hazırlık yaparken, genç nüfus da teknoloji ve üretim için kullanılabilirse, böyle ülkelerin yeni mucizeler yaratması mümkün (Bkz. Kore Mucizesi). İnsanı sarf etmediğimiz, bol robotlu günler diliyorum.